XVIII-wieczne portrety z czółenkiem

Niedawno pisałam o technice czółenkowej, która w XVIII wieku wykorzystywana była nie do robienia koronek, a do wiązania supełków na nici, którą następnie przyozdabiano stroje i dodatki (często dekorowano w ten sposób brzegi tkaniny). Wiązanie supełków (tzw. knotting) było popularnym zajęciem dam z wyższych sfer, które chciały mieć zajęte ręce podczas spotkań towarzyskich, długich podróży, a nawet w teatrze. Wiązanie supełków nie wymagało szczególnego zaangażowania wzroku, dlatego czółenko stanowiło alternatywę dla innych robótek ręcznych w sytuacji, gdy np. światło w pomieszczeniu było za słabe.

Można by pomyśleć, że chęć „zajęcia czymś rąk” wiązała się z potrzebą łączenia przyjemnego z pożytecznym (np. robienia ozdób z pogaduchami). Niewykluczone, że po części tak było, jednak dobrze urodzone panie w XVIII wieku kierowały się w tej kwestii głównie modą i próżnością. Czółenko stanowiło modny gadżet, którym warto było się pochwalić, a dodatkowo podczas wiązania supełków dłonie prezentowały się nadzwyczaj korzystnie – sprawiały wrażenie smukłych i delikatnych.

Dzisiaj prezentuję zbiór obrazów, na których uwieczniono czółenko. Często mylnie interpretujemy te portrety, przekonani, że przedstawione kobiety robią koronki. O tym, że bohaterki nie robią koronek tylko supełki, świadczy przede wszystkim data namalowania dzieła (głównie XVIII wiek), jak również proporcje czółenka. Czółenko koronkarskie jest dużo mniejsze niż to XVIII wieczne. Dawne czółenka można rozpoznać nie tylko po rozmiarze (10-15 cm), ale również po ich walorach dekoracyjnych. Poza tym przed trzystu laty właścicielki czółenek zazwyczaj miały na nadgarstku zawieszoną małą torebkę ściąganą na tasiemkę, w której chowały skończone fragmenty robótki oraz czółenko – po skończeniu pracy.

Arthur Devis, Portrait of a Lady c.1750-1

Arthur Devis, The Rookes-Leeds family

Louis Tocque, Portrait of Madame Dange, 1753

Joshua Reynolds, Anne, 2nd Countess of Albemarle, née Anne Lennox, c. 1760

Francis Wheatley, Family Group, c. 1775 – 1780

Francis Wheatley, Portrait of Mrs. Pearce, 1786

Francis Wheatley, Portrait of Clara Maria Pope, c.1780

John Singleton Copley, Mrs. Seymour Fort, c, 1778

Benjamin Vandergucht, Lucy, Duchess of Montrose, 1793

Jean-Étienne Liotard, Archduchess Marie Antoinette of Austria, Future Queen of France, at Age Seven, 1762

Benjamin West, Queen Charlotte with Charlotte, Princess Royal, 1776

Michel-Pierre Hubert Descours, Portrait of Elizabeth de la Vallee de la Roche, 1771

Jean-Baptiste Greuze, Mme Georges Gougenot de Croissy, née Vïrany de Varennes, 1757

Jean-Marc Nattier, Princess Marie Adelaïde de France, 1756

Read Full Post »

Technika czółenkowa to nie tylko koronki

Jak już wspomniałam w jednym z tekstów o technikach koronkarskich, technika czółenkowa swoimi korzeniami sięga starożytności, jednak dopiero w XIX wieku robiono frywolitki przypominające dzisiejsze robótki. Nazywanie wcześniejszych czółenkowych ozdób koronkami jest kwestią dyskusyjną. Dzisiaj tylko ogólnie opiszę różnicę pomiędzy poszczególnymi technikami.

Historia techniki czółenkowej w pewnym sensie rozpoczęła się rzeczywiście w starożytności – w Egipcie i w Chinach istniały już wówczas podobne techniki ozdabiania, a w Europie czółenek używano do wyplatania sieci rybackich. W tym wypadku rybak miał do czynienia z większym czółenkiem i oczywiście z mocnym sznurkiem.

Portret Madame Adelajdy z czółenkiem, autorstwa Jeana-Marca Nattiera (1756)

Można spotkać się ze stwierdzeniem, że prawdziwym przodkiem koronki czółenkowej jest technika rękodzielnicza popularna na dworach w XVII i XVIII wieku (to też jest kwestia dyskusyjna). Jednym z zajęć kobiet było wiązanie węzełków za pomocą czółenka. Efekty ich pracy niezupełnie przypominały koronki. Wychodzące spod czółenka aplikacje traktowano raczej jak rodzaj haftu, bo tworzone rządki supełków nie miały samodzielnej funkcji – naszywano je na stroje dla ozdoby.

Zdjęcie z bloga kolekcjonerki (podlinkowane)

Używane wówczas narzędzia były większe niż dzisiejsze i bogato dekorowane. Robienie supełków pięknie zdobionym czółenkiem stanowiło pewnego rodzaju modę. Również stosowane wzory i węzły różniły się od naszych „słupków”. Pikotków nie było w ogóle.

Tak mogła wyglądać czółenkowa ozdoba naszyta na tkaninę

Na początku XIX wieku zapomniano o dotychczasowych sposobach robienia ozdób czółenkiem i zwrócono się w stronę frywolitek, jakie znamy dzisiaj. Niektóre źródła podają, że pierwsze wzmianki o czółenkach do robienia koronek pojawiają się już w drugiej połowie XVIII wieku.

Jeszcze kilka słów o nazewnictwie. W języku polskim robione techniką czółenkową ozdoby to frywolitki. W języku angielskim istnieje rozróżnienie na XVII-XVIII-wieczne knotting (wiązanie supełków) i XIX-wieczne tatting (robienie koronek czółenkowych). Jak już wspomniałam, rodzaj pokrewieństwa łączący te dwie techniki bywa kwestionowany, ale o tym innym razem.

Read Full Post »